ام ابیها

قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ

قدر هر کس به اندازۀ همّت اوست

شرح:

«ببخشید آقا اینو چند می فروشید؟»

«به نظرت ارزششو داره که … ؟»

«چقدر می ارزه؟»

«این باید خیلی قیمتی باشه، درسته؟»

این سؤالات را بارها شنیده ایم…

برای ما سؤال از ارزش و قدر و قیمت هر چیزی می تواند خیلی تعیین کننده باشد. تعیین کنندۀ اینکه وقتمان، پولمان، انرژیمان و دیگر داشته هایمان را کجا هزینه کنیم و کجا نکنیم؟ ما دوست داریم با ارزشترین و قیمتی ترین چیزها را داشته باشیم اما شاید کمتر به این فکر کرده باشیم که ارزش و قیمت خودمان چقدر است؟

برخی ارزش خودشان را به ثروت زیادشان می دانند، بعضی به شغلشان، بعضی هم به میزان سواد و معلوماتشان یا حتی به زیبایی ظاهریشان! تو ارزش خودت را به چه چیزی می دانی؟

امیر المؤمنین علیه السّلام قدر و ارزش هر کس را به اندارۀ همّت او می دانند. همّت هر کس آن چیزی است که وقتی آن را ندارد بی قرار و نگران است و بدون آن آرامش ندارد و برای رسیدن به آن حاضر است از دیگر خواسته هایش بگذرد و بیشترین هزینه را صرف کند.

مثلاً دانش آموزی که برای قبولی در دانشگاه از تفریحات خود می زند و سخت درس می خواند، همّتش قبولی در دانشگاه است و همّت ورزشکاری که سختی تمرینات شدید ورزشی را به جان می خرد، قهرمانی و رکوردشکنی است. اگر همّت کسی رسیدن به چیز باارزشی باشد، می گویند همّت بلند و عالی دارد.

در دین آسمانی ما، به همّت هر کس به عنوان عمل قلبیش بسیار بها داده شده است. به عنوان نمونه گفته شده شرف و فضیلت انسان به همّتهای بلند اوست (1). همچنین از داشتن همّت دانی و پست بسیار نهی شده است: امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند:

مَن كانَت هِمَّتُهُ ما يَدخُلُ بَطنَه كانَت قِيمَتُهُ ما يَخرُجُ مِنه (2)

هر کس همّتش آنچه داخل شکمش می رود باشد، ارزش و قیمتش آنچیزی است که از شکمش خارج می شود.

در احادیث انسانهایی که همّتشان ارضای شهوات و امیال دنیوی است بسیار دور از خدا (3) و دور از خیر و خوبی (4) توصیف شده اند.

غلام همّت رندان بی سر و پای ام

که هر دو کَون نیرزد به پیششان یک کاه

ما یک بار بیشتر به دنیا نمی آییم و هر روز از عمرمان یک بار بیشتر تکرار نمی شود! همّت ما در این تنها زندگی دنیاییمان تعیین کنندۀ کیفیت زندگی بی پایان ما بعد از مرگ است. همّت­های بزرگ در زمان مناسب خودشان کار سازند.

بعد از پایان کنکور دیگر افسوس اینکه چرا بیشتر همّت خود را معطوف درس نکردیم سودی ندارد. وقتی پیری رسید آه کشیدن برای فرصت­های از دست رفتۀ جوانی عمر به یغما رفته را باز نمی­گرداند. وقتی آن شتری که دم در خانۀ همه می­خوابد، دم در خانۀ ما خوابید …

چه فرصتها که گم کردم در این راه

ز بخت خوابـــنـاک غـــافـل خــویش!

مــــــرا در اول ره مـــــنزل افـــــتاد

گم آمد کشتی ام در ساحل خویش

* * *

این یک دو دم -که دولت دیدار ممکن است-

دریاب کامِ دل که نـه پـیـداست کــار عــمر

ممکن است بگویی غفلت از دنیا و همۀ همّت را معطوف آخرت کردن موجب عقب ماندگی در رشد و پیشرفت دنیایی می شود و در نتیجه سربار دیگران خواهیم شد!

امّا تجربه نشان داده افرادی که همّتشان آخرت است در زندگی دنیا هم سخت کوشترند و هم مقاومتر. شاید به این خاطر که اینها واقعاً باور کرده اند که دنیا فرصت اندکی است که باید غنیمت شمرد تا برای آخرت توشه جمع کرد و چه توشه ای بهتر از خوبی کردن به مردم و مفید بودن برای جامعۀ بشری! (5)

این افراد نه تنها سربار جامعه نمی شوند بلکه از لذّت و تفریح خود می زنند تا دیگران آسوده و راحت باشند (6) و هر چه بیشتر برای اصلاح نواقص تلاش می کنند. (7) ضمن اینکه آخرت خواهان امتیاز دیگری هم نسبت به دنیاطلبان دارند و آن مأیوس نشدن از حوادث ناگوار زندگی است. (8) چرا که این افراد همۀ دنیا و هر چه در آن است را تمام شدنی و از بین رفتنی می دانند پس تا وقتی آسیبی به داشته های آخرتیشان نرسیده است دلیلی برای غمگین شدن نمی بینند. (9)

درست مثل کسی که در راه سفر اگر مجبور شود در کلبه ای هم بخوابد ناراحت نمی شود چرا که می داند این یک شب خیلی زود سپری می شود و به زودی در وطنش و در خانۀ راحت و امن و مجلّل خود ساکن خواهد شد.

سود و زیان و مایه چو خواهد شدن ز دست

از بهر این معامله، غـمگین مـباش و شـاد

* * *

غم دل چند توان خورد که ایّام نماند؟

گو نَه دل باش و نه ایّام چه خواهد بودن؟

امّا مژده ای دیگر برای آسمانی همّتان!

رازی از رازهای آسمان که جز انسانی آسمانی نمی تواند از آن خبر دهد!

ای کسانی که همّتتان را از زمین برگرفته اید و به آسمان چشم دوخته اید، شما در زمین هم آسمانی خواهید زیست!

امیر آسمانها و زمین، امیرالمؤمنین علیه السّلام مژده دادند:

مَنْ كَانَتْ هِمَّتُهُ آخِرَتَهُ كَفَاهُ اللَّهُ هَمَّهُ مِنَ الدُّنْيَا (10)

هر کس همّتش آخرتش باشد، خداوند اندوه و گرفتاری دنیایش را برطرف خواهد کرد.

پی نوشت ها:

[1] الشّرف بالهمم العالية لا بالرّمم البالية (غرر الحكم و درر الكلم ج : 2 ص : 686)

[2] غررالحكم ص : 143 ش: 2577

[3] أَبْعَدُ مَا كَانَ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ إِذَا كَانَ هَمُّهُ بَطْنَهُ وَ فَرْجَه‏ (بحارالأنوار ج : 10 ص : 108)

[4] ما أبعَدَ الخَير مِمَّن هِمَّتُهُ بَطنُهُ و فَرجُهُ‏ (غررالحكم ص : 143 ش: 2580)

[5] َ خَيْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاس‏ (مستدرك‏الوسائل ج : 12 ص : 391)

[6] َ مَنْ لَمْ يَهْتَمَّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِم‏ (الكافي ج : 2 ص : 164)

[7] هِمَّةُ الْعَقْلِ تَرْكُ الذُّنُوبِ وَ إِصْلَاحُ الْعُيُوبِ (بحارالأنوار ج : 1 ص : 161)

[8] لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَكُم‏ (حدید: آیۀ 23)

[9] َ مَنْ زَهِدَ فِي الدُّنْيَا هَانَتْ عَلَيْهِ الْمَصَائِب‏ (الكافي ج : 2 ص : 132)

[10] الكافي ج : 8 ص : 307